Evlat edinme 4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 305 ile 320. Maddeleri arasında düzenlenmiştir. Öncelikle kanuna göre küçükler, ergin olanlar ve kısıtlılar evlat edinilebilir. Evlat edinmek için ise tam ehliyetli olmak gerekmektedir.
Kanun, evlat edinme kurumunda küçüğün menfaatini korumayı amaçlamıştır. Hem evlat edinilen küçük hemde evlat edinenin çoğunun menfaati esas alınmıştır. 305. Maddeye göre evlat edinmenin genel koşulu olarak küçüğün evlat edinen tarafından 1 yıl süre ile bakılmış ve eğitilmiş olması şartını aranmıştır. Yine aynı maddenin 2. Fıkrasında evlat edinenin başka çocuğu var ise onun yararının da gözetileceğini belirtmiştir.
Kanunda birlikte evlat edinme ve tek başına evlat edinme ayrı ayrı düzenlenmiştir. Tek başına evlat edinme, evlat edinenin sadece anne veya babası olarak nüfusa kaydedilmesi anlamına gelmektedir. Kişinin tek başına evlat edinmesi için en az 30 yaşında olması şartı aranmıştır.
Birlikte evlat edinme ise eşleri evlat edinenin birlikte anne ve babası olmasını ifade etmektedir. Eşler ancak birlikte evlat edinebilirler, eşlerin tek başına evlat edinmesinin istisnai durumu kanun maddesinde belirtilmiştir. Buna göre otuz yaşını doldurmuş olan eş, diğer eşin ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksunluğu veya iki yılı aşkın süreden beri nerede olduğunun bilinmemesi ya da mahkeme kararıyla iki yılı aşkın süreden beri eşinden ayrı yaşamakta olması yüzünden birlikte evlat edinmesinin mümkün olmadığını ispat etmesi halinde, tek başına evlat edinebilir.
Eşlerin birlikte evlat edinebilmesi en az 5 yıldan beri evli olmalarına veya eşlerin ikisininde 30 yaşını doldurmuş olmaları şartına bağlamıştır. Kanun açıkca evli olmayanların birlikte evlat edinemeyeceğini ve eşlerinde ancak birlikte evlat edinebileceğini söylemiştir.
Kanunda belirtilen diğer bir şart ise evlat edinilen ile evlat edinen arasında en az 18 yaş olmasıdır. Eğer evlat edinilen ile evlat edinen arasında 18 yaştan daha az fark var ise evlat edinilmesi mümkün değildir. Evlat edinilenin rızası iki şekilde düzenlenmiştir. Eğer evlat edinilen ayırt etme gücüne sahip ise rızası aranır. Eğer küçük vesayet altında ise ayırt etme gücüne sahip olup olmadığına bakılmaksızın vesayet dairelerinin izniyle evlat edinilebilir.
Eğer küçüğün anne ve babası belirli ise rızası mutlaka aranır. Bu rıza evlat edinenlerin adları belirtilmemiş veya evlat edinenler henüz belirlenmemiş olsa dahi geçerlidir. Rıza mutlaka küçüğün veya ana ve babasının oturdukları yer mahkemesinde sözlü veya yazılı olarak açıklanarak tutanağa geçirilmelidir. Rıza, küçüğün doğumunun üzerinden altı hafta geçmeden önce verilemez. Rıza tutanağa geçirilme tarihinden başlayarak altı hafta içinde aynı usulle geri alınabilir. Geri almadan sonra yeniden verilen rıza kesindir.
Kurum dışı evlat edinmede küçüğün anne ve babasının rızasının aranmadığı hallerde vardır. Bunlar kanunda sayılmıştır. Anne veya babanın kim olduğu veya uzun süreden beri nerede oturduğu bilinmiyorsa veya ayırt etme gücünden sürekli olarak yoksun bulunuyorsa veya küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmiyorsa rızaları aranmaz. Küçük eğer kurumda değilse anne veya babanın rızasının aranıp aranmayacağı evlat edinme işlemleri sırasında karara bağlanır. Anne ve babadan birinin küçüğe karşı özen yükümlülüğünü yeterince yerine getirmemesi sebebiyle rızasının aranmaması halinde, bu konudaki karar kendisine yazılı olarak bildirilir.
Küçük, gelecekte evlat edinilmek amacıyla bir kuruma yerleştirilir ve ana ve babadan birinin rızası eksik olursa, evlat edinenin veya evlat edinmede aracılık yapan kurumun istemi üzerine ve kural olarak küçüğün yerleştirilmesinden önce, onun oturduğu yer mahkemesi bu rızanın aranıp aranmamasına karar verir.
Ergin veya kısıtlılıların evlat edinilebileceğini daha önce söylemiştik. Evlat edinenin altsoyunun açık muvafakatiyle ergin veya kısıtlı aşağıdaki hallerde evlat edinilebilir. Kanun maddesinde tek tek gerekli koşullar sayılmıştır. Bedensel veya zihinsel “engeli” sebebiyle sürekli olarak yardıma muhtaç ve evlat edinen tarafından en az beş yıldan beri bakılıp gözetilmekte ise, Evlat edinen tarafından, küçükken en az beş yıl süreyle bakılıp gözetilmiş ve eğitilmiş ise, Diğer haklı sebepler mevcut ve evlat edinilen, en az beş yıldan beri evlat edinen ile aile halinde birlikte yaşamakta ise ergin veya kısıtlıyı evlat edinmek mümkündür.
Evli bir kimse ancak eşinin rızasıyla evlat edinilebilir.
Evlat edinme de görevli mahkeme Aile Mahkemesidir. Yetkili mahkeme ise kanunda açıkça belirtilmiştir; evlat edinenin oturma yeri; birlikte evlat edinmede eşlerden birinin oturma yeri mahkemesince verilir. Mahkeme kararıyla birlikte evlat edinme ilişkisi kurulmuş olur. Evlat edinmeye, ancak esaslı sayılan her türlü durum ve koşulların kapsamlı biçimde araştırılmasından, evlat edinen ile edinilenin dinlenmelerinden ve gerektiğinde uzmanların görüşünün alınmasından sonra karar verilir.
Mahkeme evlat edinme kararını vermeden önce detaylı bir araştırma yapar. Araştırma da detaylı olarak evlat edinen ile edinilenin kişiliği ve sağlığı, karşılıklı ilişkileri, ekonomik durumları, evlat edinenin eğitme yeteneği, evlat edinmeye yönelten sebepler ve aile ilişkileri ile bakım ilişkilerindeki gelişmeleri araştırılır. Evlat edinenin altsoyu varsa, onların evlat edinme ile ilgili tavır ve düşünceleri de değerlendirilir.
Evlat edinme başvurusundan sonra evlat edinenin ölümü veya ayırt etme gücünü kaybetmesi, diğer koşullar bundan etkilenmediği takdirde evlat edinmeye engel olmaz. Başvurudan sonra küçük ergin olursa, koşulları daha önceden yerine getirilmiş olmak kaydıyla küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümler uygulanır.
Evlat edinmeden sonra evlat edinilen, evlat edinenin mirasçısı olur.Evlatlık küçük ise evlat edinenin soyadını alır. Evlat edinen isterse çocuğa yeni bir ad verebilir. Ergin olan evlatlık, evlat edinilme sırasında dilerse evlat edinenin soyadını alabilir.Eşler tarafından birlikte evlat edinilen ve ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına ana ve baba adı olarak evlat edinen eşlerin adları yazılır. Evlatlığın, miras ve başka haklarının zedelenmemesi, aile bağlarının devam etmesi için evlatlığın naklen geldiği aile kütüğü ile evlat edinenin aile kütüğü arasında her türlü bağ kurulur. Ayrıca evlatlıkla ilgili kesinleşmiş mahkeme kararı her iki nüfus kütüğüne işlenir.
Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasında 2 sebep vardır. Bunlardan biri; Yasal sebep bulunmaksızın anne ve babadan rıza alınmamışsa, rızası alınması gereken kişiler, küçüğün menfaati bunun sonucunda ağır biçimde zedelenmeyecekse, hakimden evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilirler. Diğer ise; evlat edinme esasa ilişkin eksiklik varsa , Cumhuriyet savcısı veya her ilgili evlatlık ilişkisinin kaldırılmasını isteyebilir. Eksiklikler bu arada ortadan kalkmış veya sadece usulü ilişkin olup ilişkinin kaldırılması evlatlığın menfaatini ağır biçimde zedeleyecek olursa, bu yola gidilemez. Evlatlık ilişkisinin kaldırılmasına karşı dava açma süresi yıldır.
Evlat edinme de kanun gizliliği esas almıştır.İlgili kayıtlar, belgeler ve bilgiler mahkeme kararı olmadıkça veya evlatlık istemedikçe hiçbir şekilde açıklanamaz.
